Guatrojen olarak isimlendirilen bazı bileşikler, diğer doku ve organ sistemlerini önemli ölçüde etkilemeden, tiroid fonksiyonlarını modifiye edebilirler. Guatrojenik bileşikler etkilerini tiroid hormonu sentezinin izlediği çeşitli basamaklardaki enzimatik reaksiyonları bloke ederek, ya da başka diğer mekanizmalarla bozarak, gösterirler. Bazı bileşikler birden fazla basamakta etkindirler. Tiroid hormonu sekresyonunda azalma TSH stimülasyonuna ve guatra neden olur. Guatrojen etki aşırı değilse bu şekilde gelişen guatr tiroid fonksiyonlarını kompanze etmeye yeter. Hipotiroidizm oluşmaz. Hormon sentezinin tümüyle bloke edildiği durumlarda ise, hipotiroidizm kaçınılmazdır.
Bu bileşiklerin listesi için Tablo 16-1'e bakınız.
Tablo (16-1): Antitiroid bilesikler: Etkilenen islem ve etkileyen inhibe ediciler.
A-TİROİD İÇİ HORMON METABOLİZMASI
İyodun aktif transportasyonunu inhibe edenler: Kompleks anyonlar, CI04-, Tc04-tiosiyanat.
Tiroglobülin iyodinizasyonunu inhibe edenler:
Tiyosiyanat.,anilin deriveleri, sulfonamidler, fenoller, resorsinol, iyot.
Birleşme (Coupling) reaksiyonlarını inhibe edenler:
Tiyonamidler, minosiklin, lityum tuzları.
Hormon açığa çıkmasını inhibe edenler:
İyot, lityum tuzları
Iyodotirozin deiyodinasyonunu inhibe edenler:
Nitrotirozinler. Normalde organizma iyodotirozinleri parçalayıp, iyodu yeniden kullanır. Bu önemli bir iyot ekonomisidir. Bu parçalanmanın olmadığı durumlarda iyodotirozinler, iyotla birlikte atılır ve organizmada iyot yetmezliğine bağli guatr gelisir.
B-TIROİD HORMONUNUN PERİFERİK PARÇALANMASI
Iyodotironin deiyodinasyonunu inhibe edenler:
Tiourasil deriveleri, oral kolesistografik ajanlar, amiodaron. Tetraiyodotironinin deiyodinazyonu, triiyodotironinin ortaya çıkması için gereklidir. T3, hücre içinde T4’den çok daha etkilidir. 5-deiyodinaze enzimleri bu dönüsümden sorumludur. Bu enzimlerin eksikliği guatra neden olabilir. Ancak, deiyodinize enzimlerinin eksikliği çoğu kere parsiyel olduğundan, guatr gelismez.
Hormonun atılmasını veya inaktivasyonunu inhibe edenler:
Karaciger ilaç metabolizması enzimlerini artıranlar: Fenobarbital, fenitoin, rifampisin, karbamazpin.
Karaciğer tarafından hızla metabolize edilen tiroksinin serum düzeyi düsebilir. TSH inhibisyonu azalır. Artan TSH tiroidi uyararak, guatra neden olabilir.
Hormon etkisini inhibe edenler:
Fenitoin, amiodaron.
Bu listedeki ilaçların hiç biri tek başına hipotirodizme neden olmaz ve TSH düzeyini yükseltmez. Hipotirodizm tedavisi altındaki hastalara bazı ilaçların, (özellikle fenitoin, rifampin, karbamezapin ve fenobarbitalin) verilmesi durumunda ise, artan T4 metabolizmasını kompanze etmek için, levotroksin dozunu artırmak gerekebilir.
Hipertiroidizmli hastalarda ilaca bağlı olarak artan hormon metabolizması yararlı bir etki olarak yorumlanabilir. Bir grup hipertiroidizmli hastada fenobarbitalin serum T4 düzeyinde düşdmeye neden olup, klinik belirtileri düzelttiği gözlemlenmiştir(5)
Aşağıda kısaca tiroid fonksiyonlarını etkileyen ilaçlara değineceğiz. Etkilerini çeşitli şekillerde gösteren bu ilaçlar bazen hipotiroidizme, bazen hipertiroidizme veya subklinik hipotiroidizme neden olarak tiroid fonksiyon testlerinde karşılaşılan beklenmedik dalgalanmalardan sorumlu olabilirler. Tablo(16-2)
Tablo (16-2) Tiroid fonksiyonlarını etkileyen ilaçlar(6):
A) TSH sekresyonunu artıranlar:
Dopamin
Glukokortikoidler
B) Tiroid hormon sekresyonunu değiştirenler:
1) Azaltanlar
Lityum,
Amiodaron
İyot
Aminoglutetimid
2) Artıranlar
İyot
Amiodaron
C) T4 absorpsiyonunu azaltanlar
Kolestipol
Kolestiramin
Ferröz sulfat
Alüminyum hidroksit
Sukrolfat
D) Serum T4 ve T3 transportasyonunu etkileyenler
1) TBG yoğunlugunu artıranlar
Östrojen
Tamoksifen
Eroin, metadon
Fluoraurasil.
2) TBG yoğunlugunu azaltanlar
Androjenler
Anabolik steroidler
Glukokortikoidler
Yavaş absorbe edilen nikotinik asit.
3) Tiroid hormonlarını tutunduklari TBG ve diğer taşıyıcı proteinlerden ayrılmaya zorlayanlar:
Furosemid
Fenklofenak
Mefanemik asit
Salisilatlar
E) T4 ve T3 metabolizmasını etkileyenler:
1) Karaciğer metabolizmasını hızlandıranlar:
Fenobarbital
Rifampin
Fenitoin
Karbamezapin
2) T4 5-deiyodinaze etkinliğini azaltanlar
Propiltiourasil
Amiodaron
Beta-adrenerjik-antagonistik ilaçlar
Glukokortikoidler
KAYNAKLAR-ANTİTİROİD BİLEŞİKLER VE İLAÇLAR
1) Curran, PG., DeGroot, LJ.: The effect of hepatic enzyme-inducing drugs on thyroid hormone and the thyroid gland. Endor. Rev. 12: 135, 1991.
2) Gaitan, E.: Environmental goitrogenesis. Boca Raton Fl: CRC Press 1989: 250.
3) Cavalieri, RR., Pitt-Rivers, R.: The effect of drugs on the distribution and metabolism of thyroid hormones. Pharmacol. Rev. 33: 55, 1981.
4) Green, SL.: Effect of drugs on thyroid hormone metabolism. In: Su, SY, Hershman, JM., eds: Thyroid hormone metabolism. Oxford: Blacksell, 1990: 239.
5) Cavalieri, RR., Sung, LC., Becker, CE.: Effectsn of phenobarbital on thyroxine and triiodothyronine kinetics in Graves’ disease J. Clin. Endocrin Metab. 37: 308, 1973.
6) Surks, MI., Sievert, R.: Drug Therapy: Drugs and thyroid function. NEJM. 333: 1688, 1995.